ในบทเรียนนี้จะให้คำแนะนำการเขียนบทรายการเพื่อการสื่อสารทางวิทยุกระจายเสียง 5 ประเภท ได้แก่ การเขียนบทข่าววิทยุ การเขียนบทการรายงานพิเศษ การเขียนบทรายการสารัตถคดี การเขียนบทรายการเพลง และการเขียนบทรายการละครวิทยุ
4.1 การเขียนบทข่าววิทยุ
การเขียนข่าววิทยุ ในบทเรียนนี้จะนำเสนอ 2 ประเด็นหลัก คือ คำแนะนำการเขียน และตัวอย่างข่าววิทยุ
4.1.1 คำแนะนำการเขียนบทข่าววิทยุ มีข้อแนะนำ ดังนี้
1) การเขียนข่าววิทยุ นิยมเขียนข่าว 2 แบบ ได้แก่
1.1) แบบพีระมิดหัวกลับ (Inverted Pyramid) กล่าวคือ มีพาดหัวข่าว (Headline) ซึ่งมักใช้แบบนำประเด็นเด่นขึ้นพาดหัวด้วยถ้อยคำภาษากระชับรัดกุม สื่อความหายตรงไปตรงมา เน้นเนื้อหาไม่เน้นอารมณ์ ความรู้สึกซึ่งต่างจากการพาดหัวข่าวของหนังสือ ส่วนคำนำ (Lead) มักจะใช้วิธีสรุปสาระสำคัญ และเล่าเรื่องย่อ และส่วนเนื้อเรื่อง (Body) และแสดงรายละเอียดพอสังเขปของส่วนนำข่าว
1.2) แบบสี่เหลี่ยมผืนผ้าทรงยืน กล่าวคือ มีดาพหัวข่าว (Headline) ซึ่งมักจะสรุปประเด็นสำคัญของข่าว ตามด้วยเนื้อเรื่อง(Body) รายละเอียดของข่าว จัดลำดับตามเหตุการณ์ และเข้าใจเรื่องได้ดี
2) การเขียนข่าววิทยุ เป็นการเขียนเพื่อจุดประสงค์การฟัง ดังนั้น ผู้เขียนข่าวต้องเขียนให้สมบูรณ์ทั้งในด้านเนื้อหา และการใช้ภาษา อีกทั้งต้องมีความชัดเจน เข้าใจง่าย ผู้ฟังต้องรู้ เข้าในข้อความทั้งหมดได้ในเวลาอันสั้น การเขียนข่าววิทยุจึงเน้นที่เนื้อหาสาระสำคัญ ไม่เน้นรายละเอียดปลีกย่อยมากนักนัก ไม่เน้นถ้อยคำแสดงความคิดเห็น ถ้อยคำแสดงอารมรณ์แต่อย่างใด
3) เมื่อผู้เขียนข่าวได้ข้อมูลสำหรับเขียนข่าวแล้ว ให้พิจารณาว่าจะเขียนข่าวแบบใด แบบพีระมิดหัวกลับ หรือแบบสี่เหลี่ยมผืนผ้าทรงยืน
กรณีที่เลือกเขียนข่าวแบบพีระมิดหัวกลับ ให้สรุปประเด็นข่าวเพื่อเขียนพาดหัว (Headline) ซึ่งมักจะใช้ประโยคสรุปประเด็นสำคัญของข่าว ต่อจากนั้นเขียนความนำข่าว (Lead) ซึ่งมักจะใช้ความนำข่าวแบบสรุป (Summary Lead) ต่อมาคือส่วนเนื้อเรื่อง (Body) อธิบายรายละเอียดของข่าวตามเนื้อหาในส่วนความนำ
กรณีที่เลือกเขียนข่าวแบบสี่เหลี่ยมผืนผ้าทรงยืน ให้สรุปประเด็นข่าวเพื่อเขียนพาดหัว (Headline) ซึ่งมักจะให้ประโยคสรุปประเด็นสำคัญของข่าว ต่อจากนั้นเขียนอธิบายรายละเอียดของข่าวเรียงลำดับตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น ความสำคัญของเนื้อหาข่าวจึงมีเท่า ๆ กันตั้งแต่ต้นจนจบข่าว แต่บางครั้งก็อาจจะเรียงเนื้อเรื่องตามความสำคัญ หากเวลาไม่พออาจจะตัดข่าวในส่วนท้ายออกไป
4) การใช้ภาษาเขียนข่าววิทยุใช้ภาษาเขียนระดับกึ่งทางการ จนถึงระดับทางการขึ้นอยู่กับประเภทของข่าว เช่น ข่าวในพระราชสำนัก ข่าวขององค์กรภาครัฐ จะใช้ภาษาเขียนระดับทางการ ส่วนข่าวการเมือง ข่าวเศรษฐกิจ ข่าวการศึกษา ข่าวการศาสนา จะใช้ภาษาเขียนระดับกึ่งทางการจนถึงระดับทางการ ส่วนข่าวอาชญากรรม ข่าวอุบัติเหตุ ข่าวเพลิงไหม้ ข่าวสังคม จะใช้ภาษาเขียนระดับกึ่งทางการ เป็นต้น โวหารที่ใช้เขียนข่าวจะใช้บรรยายโวหารเป็นหลัก
5) การผูกประโยคเพื่อเขียนข่าววิทยุ ควรเป็นประโยคสมบูรณ์ ไม่ละส่วนประกอบของประโยค เป็นประโยคความเดียวสั้น ๆ มีเนื้อหาสาระสำคัญเพียงประการเดียว ประโยคแต่ละประโยคมีความต่อเนื่องเชื่อมโยงกันอย่างดี การเขียนต้องเว้นวรรคให้ชัดเจนเพื่ออ่านได้สะดวกและได้ความหมายที่ชัดเจน
6) การใช้ถ้อยคำควรใช้ถ้อยคำที่สื่อความตรงไปตรงมา ถ้อยคำภาษาง่าย ๆ หลีกเลี่ยงการใช้ศัพท์เทคนิคหรือคำพูดเฉพาะกลุ่ม หรือสำนวน หรือเล่นคารมโวหาร
7) กรณีมีอักษรย่อ คำย่อ ควรเขียนคำเต็มไว้ด้วยเพื่อให้อ่านได้ถูกต้อง เว้นแต่กรณีที่เป็นอักษรย่อ หรือคำย่อซึ่งเป็นที่เข้าใจกันทั่วไปแล้ว เช่น กตร. (คณะกรรมการตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ) ทูกเกล้าฯ (ทูลเกล้าทูลกระหม่อม) เป็นต้น
8) กรณีมีคำที่มักอ่านผิดปรากฏอยู่ ควรวงเล็บคำอ่านที่ถูกต้องไว้ด้วย เช่น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ (มะหาวิดทะยาไลกะเสดสาด) วันอาสาฬหบูชา ๖อาสานหะบูชา)
9) กรณีมีชื่อบุคคล ควรกล่าวชื่อบุคคลนั้นซ้ำแทนการใช้บุรุษสรรพนาม เพราะหากผู้ฟังเพิ่งเปิดเครื่องรับวิทยุฟังข่าวจะได้ทราบข้อมูลได้ถูกต้อง
10) กรณีที่ใสข่าววิทยุมีการตัดตอนข้อความที่เป็นคำพูดของบุคคลมาแทรกไว้ในเนื้อข่าว (Body) ทั้งกรณีที่เปิดเสียงสัมภาษณ์จากแถบเสียงนำมาแทรกไว้ และกรณีให้ผู้อ่านข่าวเป็นผู้อ่านข้อความที่ตัดตอนมานั้น ผู้เขียนข่าวต้องระบุให้ชัดเจนว่าเป็นคำพูดของใคร เริ่มตั้งแต่ข้อความใดถึงข้อความใด ดังนั้น ก่อนเริ่มต้นคำพูดของผู้นั้น ให้เขียนไว้ชัดเจนว่า “นาย...ได้แสดงความคิดเห็นในเรื่องนี้ไว้ว่า...” และเมื่อกล่าวข้อความนั้นจบ ให้กล่าวย้ำชื่อ นามสกุล อีกครั้งว่า “นี่แหละทัศนะของนาย...ต่อกรณี...”
11) หากข้อความใดที่ผู้เขียนข่าวต้องการให้ผู้อ่านข่าวเน้นควรขีดเส้นใต้ข้อความนั้น
12) การเว้นบรรทัดในบทข่าววิทยุ ควรเว้นบรรทัดห่างกว่าปกติเพื่อให้อ่านง่าย เช่นเดียวกับขนาดของตัวอักษร ควรพิมพ์ตัวอักษรขนาดใหญ่กว่าปกติเล็กน้อย
13) การเขียนข่าววิทยุแต่ละเรื่องควรแยกหน้ากระดาษข่าว 1 เรื่อง ต่อ 1 หน้ากระดาษ หากเป็นข่าวยาวที่มีเนื้อหามากกว่า 1 หน้ากระดาษ ต้องทำลูกศรชี้ให้เห็นว่ายังมีหน้าต่อไป
14) เมื่อจบข่าวต้องเขียนคำว่า “จบข่าว” ไว้ด้วย
15) ข่าวแต่ละแผ่นไม่ควรเย็บติดกัน เพื่อสะดวกในการเปิดหน้าต่อไป
